इनसायडर ट्रे़डिंग म्हणजे काय आणि ते केव्हा कायदेशीर आहे?

इनसायडर ट्रे़डिंग म्हणजे काय ?

इनसायडर ट्रे़डिंग ही इकॉनॉमिक्स आणि लॉ यामधीव महत्त्वाची संकल्पना आहे. युएस आणि भारत यासारख्या देशामध्ये, त्याला बेकायदेशीर कृत्य समजले जात असल्याने तो एक दंडनीय अपराध आहे. युएस हा पहिला देश आहे ज्याने इनसायडर ट्रेडिगच्या विरोधात कायदा केला आहे. नंतर, युकेने देखील त्यांचे अनुसरण केले आहे. तथापि, काही घटनामध्ये, ते सोसायटीला देखील फायदेशीर असल्याचे देखील म्हटले जाते. काहीवेळा, इनसायडर ट्रेडिंगच्या विरोधातील आणि त्यासाठीचे कायदे हे ट्रेडरच्या शेअरहोल्डर संदर्भात असलेल्या कर्तव्यापासून उगम पावतात. ती प्रामाणिकपणा, सचोटी, आणि नीतिमत्ता यांच्या तत्त्वांवर अवलंबून आहेत. भारत आणि इतर देशांमध्ये देखील इनसायडर ट्रेडिंगची अनेक प्रकरणे आहेत. यामुळेच इनसायडर ट्रेडिंगच्या आवश्यक बाबी आणि ज्या आधारावर त्याला स्विकारले जाऊ शकते यांना अन्वेषित करण्यााची इच्छा एखाद्याला भासू शकते. इनसायडर ट्रे़डिंग म्हणजे काय आणि ते केव्हा कायदेशीर आहे?

चला इनसायडर ट्रे़डिंग म्हणजे काय ते समजावून घेऊया?

इनसायडर ट्रेडिंग ही कंपनीच्या कर्मचाऱ्यांद्वारे त्यांना त्यांच्या कंपनीबद्दल माहीत असलेल्या गोपनीय माहितीचा फायदा कंपनीच्या सिक्युरिटीचा ट्रेड करण्यासाठी घेण्याची पद्धत आहे. ही गोपनीय माहिती अन्यथा लोकापासून लपवलेली असते कारण त्याचा प्रभाव हा कंपनीच्या सिक्युरीटीच्या किंमतीवर आणि कंपनी मिळवत असलेल्या फायद्यावर पडू शकतो. ही माहिती गुंतवणुकीच्या संदर्भातील निर्णय घेण्यासाठी अतिशय महत्त्वाची असू शकते. अशा प्रकारे, इनसायडर ट्रेडिंग हा पांढरपेशी गुन्हा म्हणून गणला जाऊ शकतो. इनसायडर ट्रे़डिंगच्या उदाहरणामध्ये कंपनीचे संचालक त्यांच्या कंपनीच्या सिक्युरिटीज त्यांना गोपनीय व्यावसायिक घडामोडी कळल्यानंतर ट्रेडिंग करतात याचा समावेश आहे. दुसरे उदाहरण हे आहे जिथे सार्वजनिकरित्या ट्रेडिंग करणाऱ्या फर्मचे सीईओ अप्रत्यक्षपणे, त्याची जाणीव न होता, केस कापत असताना हेअरड्रेसरशी कंपनीच्या तिमाही उत्पन्नाची माहिती उघड करते. या माहितीच्या आधारावर हेअरड्रेसरने कंपनीच्या सिक्युरिटीज वर ट्रेड केल्यास, तो बेकायदेशीर असेल.

ते केव्हा बेकायदेशीर आहे?

जसे आधीच नमूद केलेले आहे, इनसायडर ट्रेडिंग हे बेकायदेशीर नाही. ते काही विशिष्ट कारणांमुळे बेकायदेशीर मानले जाते. यामध्ये समावेश आहे-

• त्याचा वापर फायदा करण्यासाठी केला जातो.कमवलेल्या फायद्याच्या आधारावर, काही देशांमध्ये दंड देखील वाढवला जातो. असंख्य प्रकरणांमध्ये, अपराध्याला तुरुंगवासाची शिक्षा देखील होऊ शकते.
• माहिती ही फक्त व्यावसायिक उद्देशासाठी शेअर केली जात नाही.
• ती गुंतवणूकदारांचे नुकसान करते आणि त्यांचा सिक्युरिटी मार्केटमधील विश्वास कमी करते.
• ते जो या सिक्युरिटीज जारी करते त्यांचे देखील नुकसान करते.
• इनसायडर हा कंपनीच्या मालमत्ता चोरत आहे आणि जरी यामुळे कोणतीही हानी नसली तरी देखील याला प्रतिबंध करणे आवश्यक आहे.

इनसायडर ट्रेडिंगची वैशिष्ट्ये

इनसायडर ट्रेडिंगची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत-

• दिलेली किंवा वापरलेली माहिती महत्त्वाती असावी.याचा अर्थ असा आहे की या माहितीमध्ये कंपनीच्या कंपनीला बदलण्याची क्षमता असावी. कंपनी ही लहान किंवा मोठी असू शकत असल्याने, या प्रश्नाचे उत्तर हे व्यक्तिनिष्ठ आहे.
• कंपनीचे शेअरहोल्डर्स ना इनसायडर ट्रेडिंगचा परिणाम म्हणून नुकसानीचा सामना करावा लागतो.इनसायडर ट्रेडिंग जर कोणत्याही नकारात्मक प्रभावाकडे घेऊन जात नसल्याल त्याला गुन्हा समजला जात नाही.
• इनसायडर त्यांच्या फायद्यासाठी या गोपनीय माहितीचा वापर करून पैसा कमवतो किंवा तोटा टाळतो.या संदर्भात ट्रेडरचा हेतू हा या प्रकारच्या ट्रेडिंगपासून फायजा कमविणे असणे आवश्यक आहे.
• ज्या लोकांकडे अशा प्रकारची माहिती नसते ते या माहितीच्या वापराचा परिणाम नुकसान सहन करतात.हे पहिल्या मुद्याच्या पुढे आहे.

इनसायडर ट्रेडिंगचा हेतू

इनसायडर ट्रेडिंग का होते याची अनेक कारणे असू शकतात. इनसायडर ट्रेडिंगचा उद्देश हा खालील प्रमाणे आहे-

• ते मार्केटला अधिक कार्यक्षम बनवण्यास मदत करते.
• ते इतरांना मार्केटमधील सिक्युरिटीजच्या किंमतीच्या ट्रेण्डचा अंदाज करण्यास मदत करते.जेव्हा गुंतवणूकदार आणि ट्रेडर्स हे किंमतीच्या चढउताराकडे पाहतात, त्यांना इनसाईटचा अंदाज येतो. ते मार्केट करेक्शन करण्यास मदत करते कारण मार्केट या ट्रेडस् वर रीऍक्ट होते आणि हळूवारपणे योग्य किंमतीकडे वळते. ही एक हळूवार परंतु प्रभावी प्रक्रिया आहे.
• ती कंपनीच्या मॅनेजर्स किंवा डायरेक्टर्सना रिस्क घेण्यास प्रोत्साहित करते जी कंपनीच्या भविष्यातील मूल्यामध्ये वाढ करू शकते.सार्वजनिक प्रकटीकरणाचा परिणाम म्हणून सुरक्षेच्या किमतीत झालेली वाढ ही फर्मसाठी नवकल्पना किती महत्त्वाची आहे याचा एक दोषपूर्ण परंतु त्याऐवजी अचूक अंदाज आहे.
• हे गुंतवणूकदारांना त्यांनी कोणत्या सिक्युरिटीज मध्ये गुंतवणूक करावी याची त्यांना माहिती मिळून त्यांच्या जागरूकतेमध्ये वाढ होते.

भारतामधील इनसायडर ट्रेडिंग

भारतामध्ये इनसायडर ट्रेडिंग म्हणजे काय याचा अंदाज बांधत असू शकला पाहिजे. भारतामध्ये, अलिकडच्या काही वर्षामध्ये फायनान्शिअल मार्केट वेगाने विकसित झालेले आहे. त्याचा परिणाम म्हणून, फायनान्शिअल सेक्टरमध्ये घडू शकणाऱ्या कोणत्याही चुकीच्या पद्धतींना प्रतिबंध करणे अतिशय महत्त्वाचे आहे. हे कोणत्याही प्रकारच्या मोठ्या संकंटाला टाळण्यासाठी केले होते. याशिवाय, गुंतवणूकदारांच्या इंटररेस्टचे संरक्षण करण्यास देखील रेग्युलेशन ठेवण्यात आले. सिक्युरिटीज अँड एक्सचेंज बोर्ड ऑफ इंडिया इनसायडर ट्रेडिंगला प्रोत्साहन देत नाही. ते फक्त अनैतिकपूर्ण आहे असे नाही तर काही प्रकरणामध्ये ते बेकायदेशीर देखील आहे. इनसायडर ट्रेडिंग हे आर्थिक दंडासह दंडनीय आहे. भारतामध्ये, इनसायडर ट्रेडिंगला रेग्युलेट करणारे अनेक कायदे आणि रेग्युलेशन्स आहेत. यामध्ये मुख्यत्वे करून 1992 चा सिक्युरिटीज अॅण्ड एक्सचेंज बोर्डऑ फ इंडिया कायदा, 2013 चा कंपनी कायदा, आणि सेबी रेग्युलेशन (प्रोहिबेशन ऑफ इनसायडर ट्रेडिंग), 1992 यांचा समावेश आहे. सेबीकायद्याअंतर्गत, जे इनसायडर ट्रे़डिंगचे अपराधी म्हणून आढळतील त्यांना दहा लाख रूपयांपेक्षा कमीचा दंड जो की जास्तीत जास्त पंचवीस कोटी रुपयांपर्यत वाढवला जाऊ शकतो. वैकल्पिकरित्या त्यांना त्यांनी ट्रे़डिंग मधून केलेल्या फायद्याच्या रक्कमेच्या तीन पट रक्कम, यापैकी जी मोठी रक्कम असेल एवढा दंड ठोठावला जाईल.

सेबी रेग्युलेशन (प्रोहिबेशन ऑफ इनसायडर ट्रेडिंग), 1992 अंतर्गत इनसायडर ट्रेडिंग.

ही चर्चा आपल्याला सेबीमध्ये इनसायडर ट्रेडिंग म्हणजे काय या प्रश्नाकडे घेऊन जाते. इनसायडर ट्रेडिंग हे कोणत्याही सेबी रेग्युलेशनच्या खाली स्पष्ट केलेले नाही. तथापि, जसे वर नमूद केलेल्या रेग्युलेशना 1992 मध्ये अधिनियमित करण्यात आलेले आहे, आपण या संज्ञेला एकत्रितपणे समजावून घेण्यासाठी आणखी दोन संज्ञामध्ये "इनसाडर" आणि "ट्रे़डिंग" मध्ये विभाजित करू शकतो. एक इनसायडर हा एक अशी व्यक्ती असतो जी कंपनीचा भाग आहे किंवा तसे असल्याचे मानण्यात येत आहे आणि ज्याला माहितीमध्ये प्रवेश असल्याचे अपेक्षित आहे(ज्याला किंमत संवेदनशील माहिती असे म्हटले जाते), जर ती माहिती सार्वजनिकपणे बाहेर पडली किंवा सर्वसाधारण अर्थाने प्रकाशित करण्यात आल्यास, ती त्या कंपनीच्या सिक्युरिटीजच्या किंमतीवर मूलभूतरित्या प्रभाव पाडण्याची शक्यता आहे. या इनसायडर्सना ते संबंधित असलेल्या कंपनीच्या संदर्भातील प्राईस-सेन्सेटिव्ह माहिती बाळगताना सिक्युरिटीजमध्ये ट्रेडिंग करण्यापासून प्रतिबंधित करण्यात आले आहे. त्याला प्रत्यक्षपणे किंवा अप्रत्यक्षपणे अशी कोणतीही माहिती एखाद्या व्यक्तीला कळवण्यापासून किंवा सिक्युअर करण्यापासून देखील प्रतिबंधित केले जावे. अशा व्यक्तीला, जर त्याला अशी माहिती मिळाल्यास, त्याला सिक्युरिटीजमध्ये व्यवहार करू देऊ नयेत. या शिवाय, सेबी ला नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज खाली इनसायडर ट्रेडिंगची आणि त्या संबंधित बाबीची चौकशी करण्याचा अधिकार आहे. सेबी या अधिकारांचा वापर दोन प्रकारे करते-

• ब्रोकर्स, इऩ्व्हेस्टर्स्, किंवा अन्य पार्टी यांच्या द्वारे इनसायडर ट्रेडिंगच्या उल्लंघनाच्या संदर्भात करण्यात आलेल्या तक्रारींना तपासून.
• सेबी(इनसायडर ट्रेडिंगच्या प्रोहिबिशन) च्या उल्लंघनाच्या विरोधात सिक्युरिटीज मधील गुंतवणूकदारांच्या इंटरेस्टच्या सुरक्षा उपाययोजना करण्यास, सेबी त्यांच्या ताब्यात असलेल्या माहिती किंवा ज्ञाना आधारावर अन्वेषण करू शकते.

व्यावसायिक नीतिमत्ता यासह इनसायडर ट्रेडिंगचा संबंध

आम्ही या आधीच इनसायडर ट्रेडिंग म्हणजे काय, व्यावसायिक नीतिमत्तेमध्ये इनसायडर ट्रेडिग म्हणजे काय यावर फोकस करण्यासाठी ते महत्त्वाचे कसे आहे यावरील प्रश्न केलेले आहेत. काही मुद्यांनी असे सिद्ध केलेले आहे की इनसायडर ट्रेडिंग हे व्यावसायिक नीतिमत्तेच्या आत आहे. प्रथमतः, कंपनीशी संबंधित माहिती ही जे कंपनी चालवत असतात त्यांच्या ताब्यात असते. या केसमध्ये, अशी माहिती लोकांना कधी आणि कशी उघडी केली जावी हे ठरवण्याचा अधिकार असावा. दुसरे, विशिष्ट माहिती पूर्णपणे गोपनीय राखणे शक्य नाही. जेव्हा नवीन स्टॉक हा इश्यू केला जातो तेव्हा ब्रोकर्स किंवा प्रिंटर्स यांना देखील काही माहिती मिळू शकते. तिसरे, जो माहितीवर ट्रेड करतो तो फक्त एक चान्स घेत असतो. याचा अर्थ असा आहे की त्या माहितीवर आधारित कृती करण्यापूर्वी ते ट्रेडिंग करत असताना ते संभाव्यपणे ट्रेडिंग करत आहेत. चौथे, इनसायडर ट्रेडिंगच्या लाभामध्ये केल्या जात असलेल्या युक्तिवादापैकी एक आहे की गुंतवणूकदारांचे नुकसान करण्यामागील खरे कारण हे इनसायडर ट्रेडिंग हे नाही. यामागील कारण हे गुंतवणूकदार आणि इनसायडक यांच्यामधील माहितीची विषमता हे आहे. याचा अर्थ असा आहे की काही विशिष्ट माहिती आहे की जी कंपन्यांनी उघड करण्याची आवश्यकता नाही, अगदी जरी ती गुंतवणूकदारांना निर्णय घेण्यास महत्वाची असली तरी देखील. अनेक केसेस मध्ये, वेगवेगळ्या देशांचे कायदे, या अंतराला हाताळत नाही, यामुळेच गुंतवणूकदारांना एका मार्गाने तोटा सहन करावा लागतो. यामुळेच इनसायडर ट्रेडिंग ला परवानगी आहे किंवा नाही, सिक्युरिटीज मार्केटमधील गुंतवणूकदार जशी इनसायडर माहिती मिळवू शकतो तशी मिळवू शकत नाही. त्यामुळे, कोणी म्हणू शकत नाही की शेअरहोल्डरचे शेअर हे एका इनसायडरने खरेदी केले तर हानी होईल किंवा कमी होतील जर एका आऊटसायडरने तेच शेअर्स कोणत्याही सेन्सेटिव्ह माहितीशिवाय खरेदी केल्यास होणार नाही. तो दोन्ही मार्गाने जोखमीमध्ये असू शकतो. आपण जेव्हा शेअरहोल्डर्स किंवा गुंतवणूकदार यांच्याबद्दल बोलत असतो, तेव्हा आपण असे बोलण्याऐवजी असे म्हटले पाहिजे की त्याची होऊ शकणारी संभाव्य हानी ही कायदेशीर नियमांमुळए अधिक आहे जी त्याला इनसायडर ट्रेडिंग ऐवजी विशिष्ट कार्पोरेट माहिती उघड करुन घेण्याची परवानगी देत नाही. अशा प्रकारे, या कारणांमुळे, इनसायडर ट्रेडिंग व्यावसायिक नीतिमत्तेचे पालन करते.